Bedelsiz çek kavramı yahut çekte bedelsizlik kavramı, kanunî bir kavram olmayıp, uygulamada ve özellikle Yargıtay uygulamasında oluşmuş bir kavramdır.
Taraflar arasında karşılıklı olarak edimlerin yerine getirilmesi kararlaştırılmış, ancak karşı edim yerine getirilmemiş, fakat bu edime ilişkin karşı tarafa çek teslim edilmişse, somut olayda karşı edimin yerine getirilmemesi nedeniyle çek bedelsiz hale gelmektedir.
Çek /senet ile borç altına giren kimse, borçlu olmadığını iddia ediyorsa bu hususu ispat etmek yükümlülüğü mevcuttur.
Çek/ senedin bedelsiz olduğunun iddia edilmesi sureti ile açılan menfi tespit davalarında ispat külfeti davacı borçluya yüklenmektedir. Müstekar Yargıtay kararları bu yönde olup, yerleşik içtihat ve öğretideki görüşler bu doğrultudadır.
Menfi tespit davası kime karşı açılır ?
Bedelsizlik iddiasında bulunulan çek veya senet alacaklı tarafından 3. kişilere ciro edilmiş olabilir. Bu halde alacaklı ile borçlu arasındaki ilişkiden kaynaklanan kişisel defiler ancak başvuran hamile bile bile borçlu zararına hareket ettikleri durumda ileri sürülebilecektir. Bu halde örnek olarak çek borçlusu imzanın kendisine ait olmadığını 3.kişiye karşı ileri sürebilir.
Borçlunun, çekin bedelsiz kaldığını iddia etmesi, söz konusu çek nedeniyle borçlu olmadığının tespitine (menfi tespite) yöneliktir. Borçlu ile alacaklı arasındaki temel borç ilişkiden doğan ve şahsi def’i niteliğinde olan bu savunma, kambiyo senetlerinin, mücerret, ihdasî ve kamu güvenine mazhar olmaları nedeniyle, sadece, temel borç ilişkisinin karşı tarafına yöneltilebilir.
Çeki ciroyla devralan hamillere karşı da bu def’inin ileri sürülebilmesi için, hamilin çeki devralırken bile bile borçlunun zararına hareket etmiş olduğunun ispatlanması şarttır (TTK m. 687/1, 825/2).
TTK.m.687/1
IV – Def’iler
(1) Poliçeden dolayı kendisine başvurulan kişi, düzenleyen veya önceki hamillerden biriyle kendi arasında doğrudan doğruya var olan ilişkilere dayanan def’ileri başvuran hamile karşı ileri süremez; meğerki, hamil, poliçeyi iktisap ederken bile bile borçlunun zararına hareket etmiş olsun.
TTK.m.825/2
(2) Borçlu ile önceki hamillerden biri veya senedi düzenleyen kişi arasında doğrudan doğruya varolan ilişkilere dayanan def’ilerin ileri sürülmesi, ancak senedi iktisap ederken hamilin bilerek borçlunun zararına hareket etmiş olması hâlinde caizdir.
Çekin Ödenmemesi İçin Menfi Tespit Davası Açılır Mı ?
Menfi tespit davası açılması genellikle borçtan kurtulma ve borçlu olunmadığının tespiti olarak da bilinmektedir. Bu dava sayesinde, alacaklının elinde bulunun çek, borçlunun üzerinde hüküm doğurmayacaktır. Bunun olması için borçlunun icra takibinden önce de sonra da menfi tespit davası açması mümkündür. Önce ve sonra açılması durumunda teminat açısından fark vardır.
Çekin ödenmemesi hakkında menfi tespit davasının açılması için hukuki dayanak İcra İflas Kanunu olacaktır.
Menfi Tespit Davası İcra takibi açılmadan önce açılabilir mi ?
Menfi tespit davası;
- İcra takibinden önce
- İcra takibinden sonra
olmak üzere 2 farklı durumda ikame edilebilir.
- İcra takibi açılmadan önce menfi tespit davası açılırsa borçlu alacağın en az %15 i kadar teminat ödeyerek mahkemeden ihtiyati tedbir kararı alabilir.
- İcra takibinden önce açılan menfi tespit davasında icra takibinin durdurulabilmesi için alacağın en az %15’i kadar teminat gösterilmelidir ki mahkeme bu konuda ihtiyati tedbir kararı verebilsin.
ile icra takibinin durması sağlanabilir.
Burada bir tedbir kararından söz etmek mümkündür. Ancak icra takibinden sonra menfi tespit davası açılmak istenirse, borcun tamamen kapanması ve bundan sonra %15 teminatla tedbir kararının alınması söz konusu olacaktır.
İcra takibi açıldıktan sonra, teminat %115e yükselecektir. Şöyle ki;
- Uygulamada borçlu olan kişi icra takibinin tüm borcunu ( asıl borç, faiz ve diğer giderler) depo edip bir de bunun üzerine alacağın %15’inden az olmayacak bir teminat yatırarak icra dosyasındaki paranın Menfi Tespit Davası bitine kadar alacaklıya ödenmesinin önüne geçmektedir. Yine uygulama dili ile %115 dediğimiz bir teminat, icra dosyasındaki paranın alacaklıya ödenmesini engelleyecektir.
Çekin bedelsizliği davasında görevli mahkemeler ?
Bu davalara bakmaya görevli mahkeme, asliye ticaret mahkemeleridir.
